Kinga Markert
Centrum Rozwiązywania Sporów i Konfliktów
przy Wydziale Prawa i Administracji UW
Dialog obywatelski w przeciwdziałaniu bezdomności ” A co na to sąsiedzi”?
Strategia budowania rozwiązań w drodze dialogu z mieszkańcami jest szczególnie istotna w obszarze tematów drażliwych w odbiorze społecznym. Działania angażujące interesariuszy zapobiegają występowaniu konfliktów i mogą skutecznie wspomóc wdrażanie polityki przeciwdziałania bezdomności. Instytucje wspierające bezdomnych oraz powołane w celu zapobiegania temu zjawisku spotykają się często ze efektem NIMBY („not in my back yard”) – „tylko nie na moim podwórku”. Jest to określenie postawy osób, które wyrażają swój sprzeciw wobec pewnych inwestycji w swoim najbliższym sąsiedztwie, choć nie zaprzeczają, że są one potrzebne w ogóle. Są za ich powstaniem, ale w zupełnie innym miejscu, z dala od ich domostw.
Poniżej zamieszczony został opis projektu, którego celem było umożliwienie władzom samorządowym skutecznej adaptacji lokalu użytkowego na potrzeby Ośrodka Pomocy Społecznej, w sposób uzgodniony i bezpieczny dla mieszkańców budynku, w którym lokal się ten znajduje. Pozytywne doświadczenia związane z tym projektem pozwalają transponować go na grunt poszukiwań właściwych mechanizmów łagodzenia konfliktów związanych z nierzadko pojawiającym się lękiem przed osobami bezdomnymi.
Geneza projektu
Miasto jest właścicielem lokalu usytuowanego na terenie nieruchomości zarządzanej przez Wspólnotę Mieszkaniową budynku usytuowanego w centrum Warszawy. Władze dzielnicy podjęły decyzję o adaptacji lokalu na potrzeby Ośrodka Pomocy Społecznej oraz Dziennego Domu Pomocy Społecznej. Charakter działalności obu placówek na terenie Wspólnoty pociągał za sobą ryzyko protestów mieszkańców. Skutkowałoby to blokadą realizacji tej priorytetowej dla dzielnicy inwestycji. Dodatkowym wyzwaniem wynikającym z prawa budowlanego była konieczność uzyskania przez Urząd od członków Wspólnoty pisemnej zgody na przeprowadzenie remontu („Oświadczenie o posiadanym prawie do dysponowania nieruchomością na cele budowlane”). Brak pozyskania zgody Wspólnoty na inwestycję mógłby znacznie opóźnić jej realizację, zwiększyć koszty lub wręcz uniemożliwić uruchomienie placówki OPS w wybranym przez Urząd lokalu.
Zespół Centrum Rozwiązywania Sporów i Konfliktów (CRSiK) został poproszony o opracowanie strategii postępowania mającej na celu sprawne przygotowanie inwestycji, w sposób uzgodniony i bezpieczny dla mieszkańców budynku. Podkreślenia warty jest fakt, że decyzja o podjęciu działań była spowodowana nie już istniejącym sporem ale przewidywaniem, że do takowego może dojść w sytuacji, gdy nie zostaną podjęte szczególne środki zapobiegawcze. Realizacja projektu miała, więc charakter prewencji. Opisane działanie realizowane było przez autorkę tego artykułu w ramach projektu „Wspomaganie dialogu obywatelskiego w warunkach konfliktu lokalnego” realizowanego przez Fundację Centrum Rozwiązywania Sporów i Konfliktów wraz z Centrum Komunikacji Społecznej Urzędu m.st. Warszawy, finansowanego ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego (tzw. Funduszy EOG) w ramach programu Obywatele dla Demokracji, prowadzonego przez Fundację im. Stefana Batorego we współpracy z Polską Fundacją Dzieci i Młodzieży.
Interesariusze projektu
Na etapie diagnozy projektu wyodrębniono następujące strony:
- Mieszkańcy Wspólnoty (właściciele, najemcy) – reprezentowani przez Zarząd Wspólnoty
- Administracja budynku wynajęta przez Zarząd Wspólnoty
- Urząd Dzielnicy:
- Wydział Inwestycji i Infrastruktury,
- Ośrodek Pomocy Społecznej – jednostka zarządzana przez Urząd,
- Zarząd Dzielnicy
- Wydziały wspomagające
- Architekt – projektant wybrany przez Urząd w celu sporządzenia dokumentu niezbędnego do rozpoczęcia inwestycji – Programu Funkcjonalno – Użytkowego.
Dodatkowo interesariuszami rezultatu wypracowanych rozwiązań, choć niezaproszonymi do wzięcia udziału w procesie, byli:
- klienci OPS
- pracownicy i użytkownicy przedszkola mieszczącego się na terenie należącym do Wspólnoty
- osoby mieszkające w sąsiedztwie budynku.
Mieszkańcom budynku zależało przede wszystkim na poczuciu bezpieczeństwa i komfortu oraz na uniknięciu tzw. kłopotliwego sąsiedztwa. Obawiano się częstych wizyt ludzi bezdomnych. Urząd Dzielnicy natomiast chciał zapewnienia właściwej jakości usług klientom OPS i optymalnego wykorzystania lokalu miejskiego stojącego od lat w charakterze pustostanu.
Cele projektu:
1. Cele krótkoterminowe
Dla Urzędu:
Uzyskanie dokumentu („Oświadczenie o posiadanym prawie do dysponowania nieruchomością na cele budowlane”), w którym Wspólnota wyraziłaby zgodę na funkcjonowanie ośrodka OPS – co umożliwiłoby formalne wystąpienie przez Urząd Dzielnicy o pozwolenie na rozpoczęcie remontu.
Dla Zarządu Wspólnoty Mieszkaniowej:
Zagospodarowanie lokalu w sposób nieuciążliwy dla mieszkańców – zarówno biorąc pod uwagę proces remontu, jak i przeznaczenie lokalu.
2. Cele długofalowe:
Dla Urzędu i Zarządu Wspólnoty:
Zbudowanie dobrych, sąsiedzkich relacji w ramach Wspólnoty Mieszkaniowej – pomiędzy pracownikami i użytkownikami placówek OPS a mieszkańcami budynku.
3. Konsekwencje braku osiągnięcia celu:
Dla Urzędu – przedłużenie inwestycji, zwiększenie kosztów, konieczność zmiany lokalizacji inwestycji, w skrajnym przypadku zbiorowy pozew o odszkodowania;
Dla OPS: funkcjonowanie w złych warunkach w obecnej siedzibie;
Dla Wspólnoty: kontynuacja występowania niekorzystnego dla mieszkańców pustostanu w budynku mieszkalnym.
Opis interwencji – zrealizowane działania
Konsultant CRSiK pomógł zaplanować i przeprowadzić negocjacje pomiędzy Urzędem Dzielnicy a Zarządem Wspólnoty. Pomógł także stworzyć zespół urzędników, którego zadaniem było przygotowanie i uczestniczenie w rozmowach z mieszkańcami. Wiodącą jednostką był Wydział Inwestycji i Infrastruktury, konsultacji merytorycznych dostarczali przedstawiciele Ośrodka Pomocy Społecznej – jednostki zarządzanej przez Urząd, a w cały proces mocno zaangażowany był przedstawiciel Zarządu Dzielnicy. Działania wspierali przedstawiciele działu prawnego, wydziału architektury oraz promocji. Zaangażowani w proces był również projektant – podwykonawca Urzędu, wybrany w celu sporządzenia Programu funkcjonalno–użytkowego dla ośrodka Pomocy Społecznej.
Udało się przekonać Urząd do kontaktu bezpośredniego z mieszkańcami. Spotkania i negocjacje stron, skuteczniej niż zwyczajowo wysyłane pisma administracyjne, umożliwiły wyjaśnianie wątpliwości, wypracowywanie ustaleń oraz pozwoliły na zbudowanie wzajemnego zaufania pomiędzy Zarządem Wspólnoty a pracownikami Urzędu. Konsultant pomagał też w redakcji przekazywanych informacji pisemnych i ustnych tak, aby były one zrozumiałe, przyjazne i sformułowane w sposób prezentujący otwartość urzędników na potrzeby mieszkańców.
Zarząd Wspólnoty oraz administrator budynku zostali zaproszeni na spotkania w celu wypracowania dobrych dla obu stron rozwiązań. W ich trakcie Urząd poinformował przedstawicieli mieszkańców o swoich planach wobec lokalu: co w nim ma się dziać, kto będzie przychodzić do OPS i w jakich godzinach. Zaprezentowano też przebieg remontu, jego etapy i efekt końcowy. Odpowiedziano na pytania i wyjaśniono wątpliwości zgłaszane przez mieszkańców.
Dzięki profesjonalnemu i neutralnemu prowadzeniu spotkań ich cel był realizowany, czas spożytkowany był konstruktywnie i panowała przyjazna atmosfera. W efekcie zakończonych z sukcesem negocjacji Zarządowi Wspólnoty udało się przekonać mieszkańców do pozytywnego przegłosowania uchwały pozwalającej rozpocząć remont na cele ośrodka OPS. Urząd otrzymał więc dokument umożliwiający mu rozpoczęcie inwestycji. Zastał zaplanowany harmonogram kolejnych spotkań, w celu dalszych bieżących uzgodnień w trakcie remontu oraz tuż przed uruchomieniem placówki.
W wyniku negocjacji mieszkańcy uzyskali korzyści z sąsiedztwa ośrodka – dodatkowe miejsca parkingowe, monitoring całego budynku oraz możliwość korzystania z ogrodu przynależnego do lokalu miejskiego. Obie strony zakończyły dialog z poczuciem satysfakcji, mimo groźby narastających nieporozumień i wzajemnych problemów.
Podsumowanie – rekomendacje dotyczące wdrażania systemowych rozwiązań wspierania dialogu między instytucjami a otoczeniem
1. W przypadku planowania inwestycji, która ma wpływ na mieszkańców lub jej użytkowników, rekomendujemy przeprowadzenie diagnozy nastrojów społecznych i wpływu danego przedsięwzięcia na społeczność lokalną.
2. W oparciu o taką diagnozę należy zaplanować komunikację społeczną o formie, zasięgu i skali dostosowanych do charakteru przedsięwzięcia oraz nastrojów i potrzeb mieszkańców.
3. Działania opisane w poprzednich punktach warto podejmować na jak najwcześniejszym etapie przygotowania inwestycji lub zmiany.
4. W zależności od rezultatu diagnozy, warto dobierać działania z palety narzędzi prowadzenia dialogu społecznego – od prostego informowania interesariuszy danej inwestycji, po bardziej rozbudowany proces informacyjny, przez prowadzenie konsultacji społecznych, a kończąc na włączaniu mieszkańców i użytkowników danego terenu w wypracowanie ostatecznego kształtu inwestycji.
5. Warto ująć w planie (w podziale obowiązków, w harmonogramie i w budżecie) przedsięwzięcia wsparcie ekspertów (zewnętrznych lub wewnętrznych) z zakresu komunikacji społecznej i zarządzania konfliktami. Ich rolą może być doradzanie w diagnozie, budowanie strategii komunikacji, moderacja spotkań, czy mediacja w sytuacji konfliktowej. Ogranicza to ryzyko przekroczenia terminów i budżetu projektu, a w skrajnych przypadkach – może uratować cały projekt.